Drogi Ludzie, Beste Mensen, Kraków, 6 Grudzień 1999

Nu ik hier een aantal weken in Polen verblijf, is het wellicht aardig, dat jullie van mij horen hoe het met mij gaat. Natuurlijk, een aantal mensen hebben al het een en ander per E-mail mogen ontvangen, maar dat was geheel willekeurig en ook een beetje een test of het mogelijk was. En nog weet ik niet of het aangekomen is. Wel heb ik de mogelijkheid gehad om zelf afgelopen weekend mijn e-mail boxen uit te lezen en natuurlijk voor iedereen die mij wat heeft gestuurd, hartelijk dank dat je aan mij hebt gedacht.

Voordat ik vertrok vroeg een aantal mensen aan mij of ik nu regelmatig "nieuwsbrieven" naar Nederland ging versturen. Nu ja, dat doe ik dus niet. Ik heb er een tijdje hier over na kunnen denken in de weken, dat ik hier verbleef. Natuurlijk wil ik jullie best laten weten hoe het met mij gaat, maar ik ben niet op reis en het aantal belevenissen dat mij dagelijks aan doet, zal niet veel meer of minder zijn dan toen ik in Nederland verbleef. Kortom, eigenlijk heb ik niet veel te vertellen. Hiervoor verontschuldig ik me dan ook.

Op het moment dat ik dit tiep, is het half 5 in de namiddag. In Polen betekent dat, dat het buiten al geheel donker is. De zon gaat hier op dit moment, bij het naderen van de langste nacht, rond 4 uur onder. Het enige voordeel, dat de wintertijd hier een aantal weken geleden heeft gebracht, dat het 's ochtends wat eerder licht is. Toen ik vanmiddag bij licht naar buiten keek., was het een heldere zonnige dag. De temperatuur was tegen het vriespunt en de wereld was bedekt met een dun laagje sneeuw, dat de afgelopen nacht was gevallen. Een twee weken geleden hadden we hier echt sneeuw. Op één dag viel er in Kraków zo'n 35 cm. Samen met hetgeen wat er in de dagen er voor al was gevallen gaf het aanleiding voor een behoorlijke verkeerschaos. Nu zijn de Polen wel wat gewend, maar dit bleek ook voor Poolse begrippen vrij veel. Nu ligt in Nederland bij 10 cm sneeuw het gehele openbare leven stil, hier kon ik per tram nog goed het centrum van de stad bereiken. En weer terug. Al deed ik er wel twee keer zolang over als normaal. Maar dat komt ook een beetje omdat één van de bruggen over de Wisła in het centrum gedeeltelijk gesloten is in verband met werkzaamheden. Wel was ik bij, dat ik niet per bus naar Nowy Sącz hoefde. Deze reis, die normaal een goede twee uur bedraagt, duurde die dinsdag 19 uur.

Maar Kraków in de sneeuw is toch wel heel erg mooi. Dat wist ik al van een aantal winters geleden, maar het werd nu nog eens bevestigd. Schoonheid valt echter moeilijk in woorden te vatten. Dat moet je zien, dat moet je voelen. Wandelen door de oude straten van Kazimierz, terwijl zachtjes de sneeuw blijft neerdalen. Auto's verpakt in een dikke laag sneeuw. Af en toe door een sneeuwdijk, opgeworpen door de schuivers, die de straten proberen schoon te houden, van het trottoir naar de straat vluchten, omdat er enorme ijspegels aan de dakrand hangen. Om maar te zwijgen over de kleine lawines die bij tijd en wijle van de daken af glijden. Mijn vader kwam hier op de bewuste dinsdag hier Kraków aan en mocht het allemaal aanschouwen. Maar als dan de dooi intreedt, verandert de witte sneeuw in een zwart-grijze ijzige waterige pap. En zelfs na twee weken zijn er nog resten van de vorige sneeuw te vinden. Heel speciaal zijn de looplijnen, welke overal zijn terug te vinden als lichtgrijze ijsbanen in een groen grasveld of een over een zwarte plaat asfalt. De platgetrapte sneeuw is verandert in een ijzige plak, die maar moeizaam wil dooien.

Mijn winterbanden voor de auto liggen nog in Nederland. Maar ik denk niet dat ze veel zouden hebben geholpen om hier de parkeerplaats van het flatblok te verlaten. De parkeerplaats wordt niet schoon gehouden van hogeraf, dus een ieder die weg wil maakt zijn stukje achter de auto schoon. Maar bij deze hoeveelheden sneeuw is er geen andere plaats om de sneeuw te dumpen dan achter een andere auto of op een lege parkeerplek. In het rijgedeelte vormen zich diepe voren. Meegevoerde pekel laat de sneeuw een beetje dooien, maar verliest het vervolgens weer van de vorst in de nacht, zodat de voren hardbevroren raken als een pas geploegde akker na een nachtvorst. Na het verwijderen van de sneeuwberg achter mijn auto en het aanbrengen van de sneeuwkettingen kostte het nog steeds moeite om door dit maanlandschap heen te ploegen. Drie kwartier.

De reden dat we de parkeerplaats verlieten was een bezoek aan Oświęcim, beter in Nederland bekend als Auschwitz. De resten van het voormalige concentratie- en vernietigingskamp zijn in en rond het plaatsje Oświęcim, een 60 km van Kraków en vlakbij de agglomeratie van Katowice, te vinden. Eigenlijk is er sprake van drie kampen. Het eigenlijke Auschwitz, door de Duitsers Auschwitz I genoemd en eigenlijk een concentratiekamp, was voor de tweede wereldoorlog in gebruik door het Poolse leger als kazerne. Het bestaat uit een dertig tal stenen gebouwen van twee verdiepingen. In dit deel, waar het herdenkingsmuseum is gevestigd, werd in het begin van de oorlog gebruikt om Russische en Poolse krijgsgevangen op te sluiten, evenals politieke gevangen en criminelen uit de omgeving van Katowice. Hier is ook een poort te vinden met het "Arbeidt macht frei" opschrift. Later werden er hier ook Joden opgesloten. In dit kamp werden de eerste vernietigingsexperimenten met o.a. Cyclon B gedaan. Hier is ook de eerste verbrandingsoven te vinden. Het museum geeft een indrukwekkend beeld over het leven in het concentratie- en vernietigingskamp.

Auschwitz III, ofwel Monowitz is een fabrieksterrein, of werkkamp. Ik ben er niet zeker van of er nog resten van zijn terug te vinden.

Tenslotte is er nog Auschwitz II, ook wel bekend als Birkenau. Dit is het eigenlijke vernietigingskamp. In 1942 werd het officieel beleid van de Nazi om de Joden, maar ook andere "afwijkende" bevolkingsgroepen, definitief uit te roeien. Voor dit doel is door de Duitsers het vernietigingskamp gebouwd. Het is een gigantische vlakte, 5 km buiten Oświęcim, waar in 1942 in eerste instantie stenen barakken werden opgetrokken. Bouwmaterialen werden betrokken van een aantal verwoeste dorpjes in de omgeving. Toen de bakstenen op waren werden de barakken opgetrokken in hout. Van de meeste van deze houten barakken is niet meer terug te vinden dan de stenen schoorsteen van de kachel. In dit kamp zijn de resten van 4 gaskamers en crematoria terug te vinden. Bij hun vertrek in januari 1944 heeft de SS, om de sporen uit te wissen, de gebouwen opgeblazen. Ook is hier de beruchte spoorlijn met het poortgebouw waardoor de treinen uit onder andere Westerbork aankwamen. Een bezoek aan het kamp in winterse omstandigheden benadrukt extra de verschrikkelijkheden die hier hebben plaatsgevonden.....

Als ik weer terug denk aan dit bezoek, voor mij de tweede keer dat ik er was - mijn vorige bezoek was in de eerste dagen van 1997, 12O vorst en een sneeuwstorm - ontbreekt het mij even aan de moed om hier opgewekt en vrolijk door te schrijven. Eigenlijk past hier een gepaste stilte. Maar hoe een stilte uit te drukken op papier......

7 Grudzień 1999

Het is al weer een dag later. Half vier en ik zie door het raam net de zon onder gaan. In het kader van de toeristische uitstapjes, mag ik jullie natuurlijk niet een trip naar de zoutmijnen van Wieliczka onthouden. Eigenlijk een must voor de allen die een verblijf in Kraków hebben gepland. Wieliczka is een stadje dat zo'n 10 km van Kraków ligt. Sinds de viertiende eeuw wordt er zout gewonnen en dat zout is altijd een belangrijke handelswaar geweest voor deze regio en natuurlijk een zeer belangrijke inkomstenbron voor de Poolse koningen die lange tijd in Kraków hun zetel hadden. De zoutmijn is, voor Poolse begrippen, goed ingesteld op het ontvangen van buitenlandse touristen (en niet alleen wat betreft de entree prijzen). Er zijn aanwijzingen in het Engels en ook de prijslijst is in meerdere talen gesteld. In de zomer worden er rondleidingen in het Engels gehouden, maar buiten het seizoen, dient men apart voor deze service te betalen. En het is ook niet helemaal duidelijk hoe het werkt. Tijdens het bezoek aan de mijn, besloten we dan ook om niet verder te onderzoeken hoe er een Engelstalige rondleiding te verkrijgen. We zouden ons aansluiten bij een Poolse groep. Onze grootste angst, dat deze groep voornamelijk uit Poolse schoolkinderen zou bestaan, die aldaar in ruime getale zich verveelden, werd gelukkig geen bewaarheid. Ons groepje bestond slechts uit 10 personen, waarvan er slechts twee de Poolse nationaliteit bezaten, waarvan de ene de gids zelf was. Hij was ook de enige die alleen de Poolse taal machtig was en zodoende mocht een Pools meisje, dat hier ook slechts als bezoeker aanwezig was, als tolk optreden. Tijdens deze toeristische excursie wordt het oudste deel van de mijn, die nog steeds in gebruik is, bezocht. In de mijn is bijna alles van zout. Vloer, plafond, wanden, het is van zout. Het zout heeft echter niet de mooie witte kleur, maar door verontreinigingen is het zwart-groen van kleur. De ruimte die er door de zoutwinning zijn ontstaan zijn voorzien van sculpturen welke uit zout zijn uitgehakt. De rondleiding geeft enerzijds een beeld van de zoutwinning in het verleden, de legenden die er rond de mijn heersen en anderzijds zijn er fraaie ruimtes, welke een duidelijk representatieve functie hebben. Met als hoogtepunt de grote kapel, alwaar men de laatste hand aan het leggen was aan een sculptuur van Jan Pawel II (de paus). Daar ik toch inmiddels wel wat Pools versta, begreep ik, dat de gids nog eens extra bij onze tolk checkte of ze wel verteld had wie deze man was. Verder is de kapel voorzien van fraaie basreliëfs met bijbelse voorstellingen en kroonluchters met witte zoutkristallen. De rondleiding wordt besloten met een bezoek aan het ondergrondse restaurant, waar ze overigens verrukkullukke Bigos serveren.

Een paar weken geleden hadden we hier een typisch Pools studentenfeest. In het gebouw is een speciale ruimte voor het houden van bijeenkomsten en feesten. De organisatie regelt de ruimte, bakt wat koekjes en koopt wat chips en, natuurlijk het belangrijkste, nodigt een hoop personen uit. Iedereen die komt neemt zijn eigen drank mee en eventueel enige versnaperingen. Op z'n Pools is dat veelal een halve liter wódka met een pak sap. Er wordt gedronken, getoost en gedanst op de meegebrachte muziek. Daar ik niet in het bezit ben van een Poolse lever heb ik mij beperkt tot het drinken van bier. Maar, om een beetje in de traditie te blijven, uit een borrelglaasje. Kennelijk beschikken niet alle Polen over een Poolse lever, zodat een aantal toch vervroegd moest afhaken na het gebruik van enige glazen wódka. Rond de klok van vier, maar het kan ook nog wel wat later zijn geweest, vertrok een ieder naar zijn eigen onderkomen in het complex, dan wel per nachttram naar een ander deel van Kraków. De volgende ochtend vond ik dit toepasselijke plaatje op mijn scheurkalender.

Welnu, voor dit moment denk ik, is het er wel weer genoeg verteld over mijn Poolse belevenissen. Ik wil jullie verzoeken, om het bestand uit te printen en te verspreiden onder degenen die er in zijn geinteresseerd en waarvan ik geen e-mail adres heb.

Serdenie Cię Pozdrawiam, Do widzenia,

Jop.